اگر بخواهیم دیوار نوشته غارهای ما قبل تاریخ، نامه های دلتنگی به پدر و مادر و دوستان، دفترچه های خاطرات قدیمی و شرح وقایعی را که واقعه نگاران می نوشتند را «بلاگ» بخوانیم، بلاگ های نوین اینترنتی و وبی کم تر از دو دهه است که رسما به اهالی اینترنت معرفی شدند و در حال فعالیتند.
«جاستین هال» 33 ساله آمریکایی و اهل شیکاگو، که در زمان شروع وبلاگ نویسی اش، یک دانشجوی کالج اسوارت مور بود، در سال 1994 نخستین وبلاگ دنیا را نوشت. البته عده ای دیگر هم این افتخار را به جری پورنل نسبت می دهند (جالب است بدانیم که وبلاگ هر دوی این بلاگرها در ایران فیلتر است)، با این حال می دانیم که وبلاگ به صورت رسمی، عمری 12 ساله دارد.
نخستین وبلاگ هایی که روی آرشیو وب سراغ داریم، همان امکانات تقویت شده وب سایت ها را با خود همراه آورده بودند. با این حال، تغییر و تحول اساسی ابزارهای تولید و مدیریت محتوا روی اینترنت با شکل و شمایل خاص و در یک ترتیب روزنوشتی دنباله دار، فرآیند انتشار عقاید و دیدگاه ها را بسیار آسان و شدنی، عمومی و قابل درک تر کرده به شکلی که شاید نیمی از مهارت های تکنیکی و فنی مورد نیاز برای مدیریت یک سایت، به کار مدیر و صاحب یک وبلاگ نیاید.
لفظ «وبلاگ» را برای نخستین بار، ژورن بارگر روزنامه نگار و بلاگر آمریکایی در دسامبر 1997 به کار برد که یکی از نخستین وبلاگ های دنیا را می نوشت. او این واژه را از فعل log به معنای نوشتن و واژه «وب» (Web) گرفت و از تلفیق آن ها، وبلاگ را ساخت. نام وبلاگ او «هوش روباتیک» است که اغلب وبلاگ خوان و وبلاگ گردهای قدیمی ایرانی، با این نام به خوبی آشنا هستند.
البته پیتر مرهولتز که یکی از دوستان بارگر بود، یک بار به طنز از لفظ weblog استفاده کرد که در واقع معنای «ما می نویسیم» را دارد. بارگر از این اصطلاح وام گرفت و وبلاگ را ساخت. بعد از یک مدت کوتاه، سایت گروهی Xanga راه اندازی شد که در پایان سال 1997، در آن 100 پست نوشته شد ولی در دسامبر 2005، نوشته های آن به 20 میلیون رسید.
نخستین سرویس وبلاگ نیز که به «روزنامه نگاری زنده» (Live journal) معروف است، در مارس 1999 توسط «براد فیتزپاتریک» راه اندازی شد. اوان ویلیامز و مگ هوریان به فاصله چند ماه، سرویس وبلاگ نویسی بلاگ اسپات را راه اندازی کردند که در سال 2003 توسط گوگل خریداری شد.
از بین تمامی وبلاگ های قدیمی دهه 90، وبلاگ اسکریپتینگ که توسط دیوید وینر اداره می شود، یکی از پردوام ترین ها بوده و 10 سال است که کار خود را ادامه می دهد.
وبلاگ های یک روزه
سایت تکنوراتی که یک تحلیل گر آماری و ریاضی وبلاگستان بین المللی به شمار می رود، در حال حاضر 70 میلیون وبلاگ در سراسر دنیا را شناسایی کرده است. به طور متوسط در چهار سال گذشته، مشاهده شده که هر روز حداقل 120 هزار وبلاگ جدید به گردونه وبلاگ های موجود اضافه شدند. البته روزانه بخشی از آن ها نیز از دور خارج و به سیاهچاله های وبلاگی بدل می شوند که تنها آثارشان باقی می ماند. به طور متوسط در این چهار سال، حداقل 5/1 وبلاگ در هر ثانیه ساخته شده است که یک رقم غیرقابل باور محسوب می شود.
اسپلاگ که یک اصطلاح جدید در میان اهالی وبلاگستان است، به وبلاگ های اسپم یا یک روزه اطلاق می شود. این وبلاگ ها در یک سال اخیر به معضلی بزرگ برای بلاگستان دنیا بدل شدند که روزانه حداقل هفت هزار مورد از آن ها ساخته می شود. این آمار در دسامبر 2007 به روزانه 11 هزار اسپلاگ نیز رسیده است.
دو برابر شدن تعداد وبلاگ های دنیا از سال 2004 تا به امروز، یک پدیده بسیار رایج و عادی بوده که اکثر کارشناسان بلاگ نیز به دنبال تحلیل آماری آن هستند. به طور متوسط هر 160 روز در طول این سال ها، تعداد وبلاگ های دنیا ناگهان دوبرابر شده است، اما روند این دوبرابر شدن در سال 2007 بسیار کند شده که البته تعجب آور نیست. به هر حال زمان بسیار طولانی تری طول می کشد تا 70 میلیون وبلاگ به 140 میلیون وبلاگ تبدیل شوند.
البته کاهش تعداد پست های روزانه وبلاگ ها نیز اتفاقی است که اخیرا مشاهده شده است. در تابستان گذشته و همزمان با اوج گیری درگیری های اسراییل و حزب الله لبنان، به طور متوسط 17 پست در هر ثانیه نوشته می شود که امسال این رقم به 15 پست در ثانیه و متوسط 3/1 میلیون پست در روز رسیده است.
بنا به گزارش تکنوراتی، توفان کاترینا، تسونامی جنوب شرق آسیا، انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و بمب گذاری های لندن، مقاطع افزایش ناگهانی تعداد پست های روزانه وبلاگ های دنیا بودند.
دانمارک با پنج هزار وبلاگ، بوسنی و هرزه گوین با سه هزار وبلاگ و برونئی با چهار هزاروبلاگ، کم ترین میزان وبلاگ های دنیا در فهرست کشورهای صاحب وبلاگ را دارند. این در حالی است که بسیاری از کشورهای دنیا هنوز وبلاگی ندارند که از داخل خاکشان به روز و اداره شود.
فارسی فراموش شده
همگی ما، روزهایی را به یاد داریم که زبان فارسی به عنوان چهارمین زبان رایج وبلاگ های دنیا معرفی شده بود. این رقم در حال حاضر به جایی رسیده که زبان فارسی را باید در فهرست 15 زبان اول دنیا جست وجو کرد، یعنی افتی تقریبا 11 پله ای.
به لحاظ پرکاربرد بودن زبان های وبلاگی، در حال حاضر 37 درصد وبلاگ های دنیا به ژاپنی نوشته می شوند. این در حالی است که تمامی کشورهای انگلیسی زبان در کنار همدیگر، تنها 36 درصد پست های وبلاگی را می نویسند.
بد نیست به آمار روزهای پایانی سال 2005 نگاه کنیم که به ما می گفت تعداد وبلاگ های کشور ژاپن از 5/1 میلیون وبلاگ فراتر نمی رود در حالی که آمریکا به تنهایی بین 15 تا 30 میلیون نفر وبلاگ نویس دارد. از سوی دیگر جالب است بدانیم مردم ژاپن، تنها 6/9 درصد از کاربران اینترنت دنیا را تشکیل می دهند، در حالی که مردم آمریکا 35 درصد از جمعیت آنلاین سراسر جهان هستند.
تکنوراتی در گزارش جدید خود، از حضور زبان فارسی به عنوان دهمین زبان وبلاگ های دنیا اظهار تعجب می کند و آن را یک جهش ناگهانی می خواند و معتقد است گسترش روند وبلاگ نویسی در خاورمیانه و به ویژه ایران، یک روند طبیعی نیست.
البته جهش ناگهانی زبان ایتالیایی که پس از چینی، به عنوان چهارمین زبان رایج وبلاگستان بین المللی شناخته شده و حتی زبان اسپانیایی را با چهار کشور تکلم کننده پشت سر گذاشته نیز خیره کننده بوده است. پس از این چهار زبان، اسپانیایی، روسی، فرانسوی، پرتغالی، آلمانی و فارسی در رده های بعدی قرار دارند. همچنین آمارها نشان می دهند در سال گذشته به طور متوسط در هر ساعت از روز، حدود سه میلیون و 500 هزار پست ژاپنی به وبلاگ ها فرستاده شده که با توجه به واحدهای 500 هزارپستی نمودارهای مربوط به این بخش از تحلیل، اثری از زبان فارسی دیده نمی شود.
با وجود این که در یک برآیند کلی و ملی، زبان فارسی و بلاگرهای فارسی به عنوان نماینده ایران، نتوانسته اند حداقل یک جایگاه کمی و آماری مناسب برای خود کسب کنند، اما در فهرست 500 وبلاگ پربازدیدکننده دنیا، 10 وبلاگ فارسی دیده می شود که در غیاب بسیاری از وبلاگ های ژاپنی، چینی و عربی می تواند آمار قابل قبولی باشد.
محتوای وب بین المللی
شاید کم تر کسی سعی کرده در مورد محتوایی که در سراسر دنیا روی وب تولید می شود، اطلاعات آماری کسب کند چرا که این محتوا به طور کلی یا قابل اندازه گیری نیست، یا اگر هم باشد، رقم های نجومی غیرقابل هضم به دست می دهد! گفته می شود که در حال حاضر هفت میلیون و 860 هزار گیگابایت اطلاعات روی وب وجود دارد که البته این آمار، تنها محتوای پنهان وب را تشکیل می دهد. یعنی محتوای وبلاگ ها و وب سایت هایی که به دلایل مختلف، توسط موتورهای جست وجو جمع آوری نمی شوند.
همچنین گفته می شود که محتوای فعلی موجود روی اینترنت، 500 برابر میزان محتوایی است که کنسرسیوم وب پیش بینی کرده بود. 550 میلیارد صفحه شخصی شامل وبلاگ، سایت ها، بیوگرافی ها، مقالات و اطلاعاتی از این دست، در وب نهان موجود هستند که البته میزان crawl و cache آن ها توسط موتورهای جست وجو هر روز بالا می رود.
به عقیده کارشناسان وب، اینترنت سطحی (Surface web) ، مثل دریاچه ای با عمق یک متر می ماند که یک کشتی ماهیگیری با پرتاب کردن تور، می تواند تنها تا یک عمق مشخص، ماهی ها را جمع آوری کند، اما وب عمیق و نهان یا (deep web) ، اقیانوسی به عمق ده ها متر است که باید با استفاده از تجهیزات خاص ماهیگیری، ماهی های آن را صید کرد.
از مقدار محتوای موجود روی وب سطحی که توسط موتورهای جست وجو در بین آن ها گردش صورت می گیرد، 18 هزار گیگابایت اطلاعات به صورت متنی خالص قرار دارند یعنی اطلاعاتی که فارغ از عکس، تصویر، صوت و محتوای dynamic نوشته می شوند و غالبا روی وبلاگ ها قرار می گیرند. 4/13 درصد اطلاعات موجود روی وب، به علوم اجتماعی و انسانی و 5/12 درصد نیز به رسانه ها و اخبار اختصاص دارد. مقدار درصد باقی مانده نیز بین رشته هایی مثل هنر، سینما، کشاورزی، علوم پایه و سیاست تقسیم می شوند.
اینترنت فارسی، گذشته و آینده
آمارهای رسمی مجمع بین المللی ارتباطات سیار یا «آی.تی.یو» (ITU) توانسته تا پایان سال 2005 میلادی به طور دقیق هفت میلیون و 500 هزار نفر کاربر اینترنت در ایران را شناسایی کند. یعنی 7/10 درصد از مردم ایران در آن زمان، کاربر اینترنت بودند. این آمار هرچند در حال حاضر توسط مقامات داخلی، 16 میلیون نفر اعلام می شود، اما تغییری در داده های «آی.تی.یو» (ITU) ایجاد نشده است. حال این که ضریب نفوذ اینترنت در کشوری مثل کویت به 25 درصد، در بحرین به 21 درصد، در قطر به 5/26و در امارات متحده عربی به 1/35 درصد می رسد، اما به لحاظ تعداد کاربر، ایران 6/38 درصد از کاربران خاورمیانه را در اختیار دارد. خاورمیانه ای که به لحاظ تعداد کاربر، خود تنها دو درصد کاربران همه دنیا را در اختیار دارد.
از لحاظ تعداد وبلاگ ها نیز اگر به آمار 700 هزار بلاگ ایرانی که ویکی پدیا و بلاگ هرالد منتشر کردند استناد کنیم، یعنی وبلاگ های فارسی یک درصد کل وبلاگ های دنیا را تشکیل می دهند.
وبلاگ های فارسی از بعد آماری و کیفی در جایگاه قابل قبولی قرار ندارند همانطور که میزان کاربران اینترنت نیز در ایران، میزان پایین و غیرقابل قبولی است. در حالی که ضریب نفوذ اینترنت کشوری مثل مالزی با تنها 10 هزار وبلاگ، 7/47 است.
تمام این شرایط را که نادیده بگیریم، با روی آوردن سیاسیون، برخی از اهالی دولت و کابینه، نمایندگان مجلس و بخش عمده روزنامه نگاران حرفه ای کشور، وبلاگ های فارسی جایگاه خاصی در بین رسانه های سنتی و نوین پیدا کردند. تاثیرگذاری این رسانه مردمی در کشور ما به جایی رسید که بسیاری از رسانه های دولتی از جمله شبکه های تلویزیونی و رادیویی، آن را به رسمیت شناختند، برای معرفی اش میزگرد و برنامه هایی هرچند کم رنگ برپا کردند و در بسیاری از موارد، به اطلاعات و نوشته های وبلاگ ها استناد کردند.
انتخابات ریاست جمهوری نیز بهترین فرصت بود تا همه کاندیداها بدون استثنا از فرصت استفاده کنند و هرچند به شکلی موقتی، راه نفوذ به قلب و روح مردم را امتحان کنند و وبلاگ بنویسند. برخی از آن ها این کار را ادامه دادند و برخی هم که به طور کلی وبلاگ نویس نبودند پس از مدتی، این کار را کنار گذاشتند.
اما چنین کاری در بین برخی از چهره های خاص که انعطاف در افکار و رویه آن ها نسبت به تکنولوژی و فن آوری بسیار بعید بود، نشان از تاثیرگذاری و فراگیری وبلاگ داشت. تاثیری که سیاسیون ایرانی به خوبی آن را دریافتند.
این فراگیری تا مرحله وبلاگ نویس شدن رییس دولت نیز پیش رفت. رییس جمهور با وجود تمامی انتقاداتی که به محتوای وبلاگش و بازه های زمانی آپدیت کردن آن می شد، بلاگ شخصی خود را راه اندازی کرد. در حال حاضر به نظر می رسد با وجود تمامی محدودیت ها، تاثیرگذاری جادویی وبلاگ های فارسی بر بسیاری از معادلات داخلی و بین المللی بر همگان و به ویژه دولتمردان آشکار شده است. این امر را از علم کردن طرح سامان دهی وبلاگ ها و بیش تر توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به راحتی می توان دریافت و به نظر نمی رسد نیاز به تفصیل و توضیح بیش تری هم داشته باشد.
جریان انتخاب حسین رضازاده به عنوان وزنه بردار برتر قرن، پروژه ثبت نام خلیج فارس در نقشه های جعلی موسسه نشنال جئوگرافی و وادارسازی شرکت برادران وارنر به اعتراف در مورد تخیلی بودن داستان فیلم موهن و جنجالی 300، از جمله موارد آشکاری هستند که قدرت غیرقابل تصور وبلاگ های فارسی در مواقع بحران و در صورت ایجاد وحدت و هماهنگی را یادآوری می کنند.